ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟ ΣΜΥΡΝΗΣ

Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή, Αναπλ. Καθηγητή Α.Π.Θ.

     Η προσωπικοτητα του Αγίου Πολυκάρ­που επισκόπου Σμύρνης σημάδεψε την ιστορία των μεταποστολικών χρόνων. Ως «Totius Asiae princeps» κατά τον Άγιο Ιερώνυμο¹ φαίνεται ότι είχε μεγάλο κύρος και ηγετικό ρόλο στις Εκκλησίες όλης της Ασίας. Από το μαθητή του τον Ειρηναίο, επίσκοπο Λουγδούνου, χαρα­κτηρίζεται ως «ο μακάριος Πολύκαρ­πος» που ένεργεί «πάντα σύμφωνα ταις Γραφαίς»². Ο ίδιος τον θεωρεί εκφραστή του αποστολικού κηρύγματος διότι στην Ασία κατεστάθη «υπό των απο­στόλων»³, ως συνεχιστής του έργου του Ευαγγελιστού Ιωάννου⁴, «διδάσκαλος αποστολικός και προφητικός γενόμενος, επίσκοπος της εν Σμύρνη Εκκλησίας»⁵.

 Το κύρος αυτό έδινε στον Άγιο Πολύ­καρπο τη δυνατότητα να εμπνέει το ποί­μνιο του και να παρεμβαίνει σε διάφορα εκκλησιαστικά ζητήματα που σχετίζονται τόσο με την πίστη, όσο και με τη θεία Λα­τρεία. Χαρακτηριστική είναι η στάση του απέναντι στις αιρέσεις της εποχής του. Με το αποστολικό του φρόνημα, το κή­ρυγμα της αληθείας και το χριστοκεντρικό του βίο έκαμε πολλούς εκ των αιρετικών να επιστρέψουν «εις την Εκκλησίαν του Θεού»⁶. Τον Μαρκίωνα ιδιαίτερα με τις γνωστικιστικές αντιλήψεις και τις περί δύο θεών, του αγαθού και του πονηρού, απόψεις του τον ονόμαζε «πρωτότοκον του Σατανα»⁷.

 Δεύτερο παράδειγμα παρέμβασής του στα εκκλησιαστικά πράγματα είναι η συμβολή του στην αντιμετώπιση της πε­ρί του Πάσχα έριδας που από τον 2^ο αι. απασχολούσε τις τοπικές Εκκλησίες. Το θέμα αυτό κατ’ αρχήν ήταν εάν πρέπει ή όχι να εορτάζεται το Πάσχα⁸. Στη Μ. Ασία οι χριστιανοί το Πάσχα το ταύτι­ζαν με το σταυρικό μόνο θάνατο του Κυρίου. Γι’ αυτό και το εόρταζαν κατά το Ιουδαϊκό έθιμο την 14^η του μηνός Νισσάν, οποιαδήποτε ημέρα και αν έπε­φτε. Αντιθέτως στις άλλες Εκκλησίες, Ανατολής και Δύσεως, ως Πάσχα θεω­ρούσαν «το της του Κυρίου αναστάσεως επιτελείσθαι μυστήριον»⁹ καθ’ εκάστην Εβδομάδα. Τόνιζαν δε ιδιαίτερα, «τον (εορτασμό) της πρώτης Κυριακής μετά την πανσέληνον της εαρινής ισημερίας»⁹.

 Διαφωνία υπήρχε επίσης και ως προς τη νηστεία πριν το Πάσχα «οι μεν γαρ οίονται μίαν ημέραν δείν αυτούς νηστεύειν, οι δε δύο, οι δε και πλείονας οι δε τεσσαράκοντα ώρας ημερινάς τε και νυκτερινάς συμμετρούσι την ημέραν αυτών»¹¹. Για τη διευθέτηση του ζητή­ματος του Πάσχα ο Αγιος Πολύκαρπος μετέβη στη Ρώμη γύρω στο 155, όταν επίσκοπος εκεί ήταν ο Ανίκητος. Κατά τη συνάντηση αυτή συλλειτούργησαν και συζήτησαν σχετικά χωρίς να υπάρξει συμφωνία. Αυτό όμως δεν έγινε αίτια σύγκρουσης και διάσπασης. Απεναντίας  ειρήνευσαν  και  «εκοινώνησαν εαυτοίς»¹² σεβόμενοι τις τοπικές παρα­δόσεις. «Η διαφωνία δε της νηστείας την ομόνοιαν της πίστεως συνίστησι»¹³.

 Τους αγώνες του Αγίου Πολυκάρπου για τη διατήρηση της αποστολικής πα­ραδόσεως, την ενότητα της πίστεως και την αλήθεια που εκφράζει η λατρευτική ζωή, τους ενέπνεε η ίδια η προσωπικότητά του, ο χαρακτήρας της πίστεώς του, το κήρυγμα της αληθείας που δια­κονούσε¹⁴ και το πνεύμα της ομολογίας του Χριστού που τον διέκρινε. Κατά τον υμνογράφο αναδείχθηκε «των αρετών πολύκαρπος φυτεία»¹⁵ και «νόμου και­νού στηλογραφία»¹⁶, με την έννοια ότι στον εαυτό του με τη χάρη του Θεού ήταν εγγεγραμμένο το Ευαγγέλιο.

 Η δύναμη επίσης της προσευχής ενέπνεε όλη την πορεία της ζωής του Αγί­ου μέχρι και αυτό το μαρτύριο του. Ο Αγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας στην Προς Πολύκαρπον Επιστολήν του προτρέπει τον επίσκοπο Σμύρνης να έχει ακοίμητον πνεύμα και να σχολάζει στην αδιά­λειπτη προσευχή¹⁷. «Ίνα μηδέν σοι λείπη του γράφει και παντός χαρίσμα­τος περισσεύης. Ο καιρός απαιτεί σε εύχεσθαι»¹⁸. Τίποτε να μην κάνεις, του λέγει, «άνευ Θεού γνώμης»¹⁹.

 Στην Επιστολή επίσης που ο Αγιος Πολύκαρπος έστειλε προς τους Φιλιππησίους φαίνεται έντονα το στοιχείο της προσευχής τόσο της ατομικής, όσο και της κοινής, πρότυπα που κληρονόμησε από το Ευαγγέλιο και την παράδοση των αποστόλων²⁰. Συγκεκριμένα συνιστά στους αποδέκτες της Επιστολής του να ομολογούν σαρκωθέντα, σταυρωθέντα και αναστάντα Χριστό και να μην παρα­σύρονται από ψευδοδιδασκαλίες. Αυτό θα το πετύχουν «νήφοντες προς τας ευχάς (Α Πέτρ. 4, 7) και προσκαρτερούντες νηστείαις, δεήσεσιν αιτούμενοι τον παντεπόπτην Θεόν»²¹. Στο εν λόγω κείμενο διασώζεται και δείγμα κοινής λειτουργικής προσευχής, κύριο αίτημα της οποίας είναι η ευχή «υπέρ πάντων των αγίων» και η κατά προτροπήν του Απ. Παύλου (Α Τιμ. 2, 2) ευχή «υπέρ των βασιλέων και των αρχόντων και των ήγεμόνων»²². Το περιεχόμενο αυτής της ευχής απηχείται σε μεταγενέστερες λει­τουργικές ευχές και δη και στα Δίπτυχα της θείας Λειτουργίας²³.

 Ανάλογες πληροφορίες περί προσευχής μας δίδει και το Μαρτύριον του Αγίου Πολυκάρπου, το οποίο αναφέρε­ται στο μαρτυρικό του τέλος και αποτε­λεί εγκύκλιο Επιστολή της Εκκλησίας της Σμύρνης προς την Εκκλησίαν Φιλομηλίου της Φρυγίας. Στο κείμενο αυτό προβάλλεται η προσευχή ως χαρισματι­κή εμπειρία και καρπός της νέας εν Χρι­στώ ζωής που βίωνε ο "Αγιος. Πριν ακριβώς το μαρτύριο του «σταθείς προσηύξατο πλήρης ων της χάριτος του Θε­ού, ως επί δύο ώρας»²⁴. Αποτέλεσμα αυτής της προσευχής ήταν να μετανοή­σουν πολλοί. Η προσευχή είναι θαυμα­τουργός και οδηγεί τους ανθρώπους στη μετάνοια, ικανούς ακόμη και για το μαρτύριο, όπως συνέβη με τον Άγιο Πο­λύκαρπο, ο οποίος με τη ζωντανή θυσία του κατέστη κατά τον υμνογράφο «λογικόν ιερείον»²⁵ και «ολοκαύτωμα τέλειον»²⁶ για το Χριστό που τόσο αγαπούσε.

 Αυτή ακριβώς η προσευχή, «Κύριε ο Θεός ο Παντοκράτωρ...»²⁷, είναι μικρα­σιατική επισκοπική λειτουργική ευχή²⁸. Προφανώς είναι ατομική, συνδυάζει όπως όλες οι πρωτοχριστιανικές προσ­ευχές παλαιοδιαθηκικά και καινοδιαθηκικά στοιχεία και φαίνεται ότι εντάσσεται στα πλαίσια της θείας Ευχαριστίας²⁹. Η ευχαριστιακή άλλωστε ζωή κατά την προτροπή του Αγίου Ιγνατίου προς τον Άγιο Πολύκαρπο «πυκνότερον συναγωγαί γινέσθωσαν»³⁰ ήταν το αποκορύ­φωμα της προσευχής. Την εποχή εκείνη η θεία Ευχαριστία τονιζόταν ως η σπου­δαιότερη προϋπόθεση ενότητας όλου του σώματος της Εκκλησίας³¹.

 Με βάση όσα αναφέραμε παραπάνω περί προσευχής και περί της συμβολής του Αγίου Πολυκάρπου στην αντιμετώ­πιση εκκλησιαστικών ζητημάτων κατά την μεταποστολική εποχή διαπιστώνονται τα εξής: α) Σε μίαν εποχή διαμόρφωσης της θείας Λατρείας ο Άγιος Πολύκαρπος δια­σώζει βιβλικά προσευχητικά πρότυπα που αφορούν τόσο την κοινή, όσο και την ατομική προσευχή των χριστιανών. β) Καταγράφει αρχαίους λειτουργικούς θε­σμούς, όπως την εορτή του Πάσχα και την προ αυτής νηστεία, οι οποίοι μέχρι σήμε­ρα αποτελούν πηγή πνευματικής ζωής και αναγέννησης του ανθρώπου. γ) Εμπνέει στους πιστούς την εσχατολογική προο­πτική και το κατά μίμησιν του Χριστού μαρτυρικό φρόνημα. Αναδεικνύει δε την τιμή προς τα ιερά λείψανα καλώντας τους χριστιανούς «κοινωνούς τε και συμμαθητας γενέσθαι»³² των μαρτύρων. δ) Προ­βάλλει την ενότητα του εκκλησιαστικού σώματος, μία ενότητα που θεμελιώνεται στη λογική Λατρεία με αποκορύφωμα τη θεία Ευχαριστία, και στην κοινή πίστη στον «Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, τον σωτήρα των ψυχών ημών και κυβερνήτην των σωμάτων ημών και ποιμένα της κα­τά την οικουμένην καθολικής Εκκλησίας» .

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. De viris illustribus, 17.
2. Ευσεβίου Καισαρείας, Εκκλησιαστική Ιστορία 5, 20, PG 20, 485AB.
3. Ειρηναίου, Κατά αιρέσεων 3, 3, PG 7, 851A.
4. Βλ. Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία Α, Αθήναι 1994, σσ. 106107.
5. Μαρτύριον του Αγίου Πολυκάρπου 16, 2, ΒΕΠΕΣ 3 (1955) 25.
6. Είρηναίου, ο.π., 3, 3, PG 7, 852C.
7. Ειρηναίου, ο.π., 3, 3, PG 7, 853A.
8. Π. Κ. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, τόμ. Β, Γραμματεία της περιόδου των διωγμών, Θεσσα­λονίκη 1978, σ. 441.
9. Ευσεβίου Καισαρείας, ο.π., 5, 24, PG 20, 500A.
10. Π. Κ. Χρήστου, ο.π., σ. 440. Βλ. και Βλ. Φειδά, ο.π., σσ. 274275.
11. Ευσεβίου Καισαρείας, ο.π., 5, 24, PG 20, 501A-504Α. Βλ. και Γ. Βεργωτη, Η νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής, Θεσσαλονίκη 1983, σσ. 910.
12. Ευσεβίου Καισαρείας, ο.π., 5, 24, PG 20, 508A.
13. Ευσεβίου Καισαρείας, ο.π., 5, 24, PG 20, 504A.Βλ. και Π. Ν. Τρεμπέλα, Αρχαί και χαρακτήρ της χριστιανικής Λατρείας (Συμβολαί εις την Ιστορίαν της χριστιανικής Λατρείας), τόμ. Α, Αθήναι 1993, σσ. 154155.
14. Ειρηναίου, ο.π., 3, 3, PG 7, 854B.
15. β τροπ. δ ώδης του Κανόνα του Αγίου.
16. δ τροπ. α ώδης του Κανόνα του Αγίου.
17. PG 5, 861A.
18. PG 5, 864A.
19. PG 5, 865A.
20. Π. Ι. Σκαλτση, Η παράδοση της κοινής και της κατ ιδίαν προσευχής, με ειδική αναφορά στο Ωρολόγιο του Θηκαρά, έκδ. Π. Πουρναρα, Θεσ­σαλονίκη 2008, σσ. 104123.
21. κεφ. 7, ΒΕΠΕΣ 3 (1955) 17.
22. κεφ. 12, ΒΕΠΕΣ 3 (1955) 20. Βλ. και Π. Ν. Τρεμπέλα, ο.π., σ. 34.
23. Γ. Ν. Φίλια, Λειτουργική, τόμ. Α, έκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2006, σ. 225.
24. κεφ. 7, ΒΕΠΕΣ 3 (1955) 2223. Βλ. και Π. Ν. Τρεμπέλα, ο.π., σ. 78.
25. β τροπ. η ώδης του Κανόνα του αγίου. Πρβλ. Ρωμ. 12, 1.
26. γ τροπ. δ ώδης του Κανόνα του αγίου.
27. κεφ. 13, ΒΕΠΕΣ 5 (1955) 2425.
28. Ευ. Δ. Θεοδώρου, Μαθήματα Λειτουργικής (τεύχος Α), Αθηναι ⁶1993, σ. 136.
29. Γ. Ν. Φίλια, ο.π., σσ. 225227.
30. PG 5, 865A.
31. Γ. Φίλια, «Στις πηγές της ευχαριστιακής ενότη­τας κλήρου και λαού», Σύναξη 50 (Απρ-Ιούν. 1994) 101-107.
32. Μαρτύριον του Αγίου Πολυκάρπου, κεφ. 17, ΒΕΠΕΣ 3 (1955) 26.
33. Μαρτύριον του Αγίου Πολυκάρπου, κεφ. 19, ΒΕΠΕΣ 3 (1955) 26.
 

Read more: http://www.egolpion.com/polukarpos_latreia.el.aspx#ixzz2ls2IQmdV